Επιδρά η έλλειψη ύπνου στο σωματικό βάρος;
Η αυθόρμητη απάντηση είναι οτι όσο πιο πολύ μένει κανείς ξύπνιος, τόσο πιο πολλές θερμίδες καταναλώνει, άρα άν δεν αδυνατίζει, τουλάχιστον δέν παχαίνει. Όμως δεν είναι ακριβώς έτσι.
Υπάρχει σχέση μεταξύ ύπνου και σωματικού βάρους και μάλιστα έχει μελετηθεί αρκετά οχι μόνο στους ενήλικες αλλά και στα παιδιά και τους εφήβους.
Η ανάγκη για ύπνο, που καθορίζεται και από τα γονίδια και από το περιβάλλον του ατόμου εκφράζεται με το πόσο και πώς κοιμάται κανείς όταν έχει ελεύθερη πρόσβαση στον ύπνο. Η ανάγκη αυτή ρυθμίζεται από δύο ‘ρολόγια’: Τον κιρκάρδιο ρυθμό (τη νύχτα κοιμόμαστε και τη μέρα είμαστε ξύπνιοι) και τον ομοιοστατικό ρυθμό του ύπνου (κοιμόμαστε όταν μας ‘λείπει’ ύπνος ανεξάρτητα αν είναι μέρα ή νύχτα). Και οι δύο μηχανισμοί ελέγχονται πρωτίστως από τον υποθάλαμο που βρίσκεται στο κεντρικό νευρικό σύστημα αλλά συνδέεται με το υπόλοιπο νευρικό και τους ενδοκρινείς αδένες.
Επειδή ο άνθρωπος είναι ένα ζώο που πρέπει να είναι ξύπνιο για να βρει τροφή, οι ορμόνες που ρυθμίζουν την όρεξη και το μεταβολισμό του σακχάρου (λεπτίνη, αδιπονεκτίνη, ινσουλίνη, κορτιζόλη) παρουσιάζουν ημερήσιες και νυχτερινές διακυμάνσεις και έχουν σημαντική σχέση με τον ύπνο. Γι αυτό αρκετά πειράματα έχουν διερευνήσει την επίδραση της στέρησης ύπνου στις ορμόνες αυτές. Θα αναφέρω δύο καθιερωμένες εργαστηριακές μελέτες:
Το πρώτο πείραμα έγινε σε έντεκα υγιείς νέους άνδρες που υποβλήθηκαν σε στέρηση ύπνου για 6 νύχτες ενώ έτρωγαν τα ίδια πλούσια σε υδατάνθρακες γεύματα. Μεταγενέστερα μελετήθηκαν σε σταθερή κατάσταση με 8 ώρες ύπνο κάθε μέρα. Οι δοκιμασίες έδειξαν 30-40% μείωση στην χρησιμοποίηση της γλυκόζης (σακχάρου) κατά τη φάση της στέρησης ύπνου και φυσιολογικές τιμές στη φάση ανάρρωσης. Οι ερευνητές επιπλέον συμπέραναν ότι και η λεπτίνη που ρυθμίζει βάρος και την όρεξη καθώς και η κορτιζόλη, άλλαξαν ρυθμούς και αυτοί πλέον δεν ήταν οι κατάλληλοι για τον σωστό μεταβολισμό του σακχάρου. To δεύτερο πείραμα έγινε σε 12 υγιείς άνδρες που υπεβλήθησαν σε στέρηση ύπνου και επιβεβαίωσε τα ευρήματα που αναφέρθηκαν ενώ επιπλέον έδειξε ιδιαίτερη αύξηση της όρεξης για τροφές πλούσιες σε υδατάνθρακες .
Με βάση τα πειραματικά δεδομένα από τους ενήλικες, έλλειψη ή διαταραχή του ύπνου επιδρά δυσμενώς στην αύξηση του σωματικού βάρους, είτε άμεσα γιατί το άτομο είναι περισσότερες ώρες ξύπνιο και καταναλώνει τροφή, είτε έμμεσα διαταράσσοντας τις ορμόνες του μεταβολισμού και προκαλώντας συνθήκες αντίστασης στην ινσουλίνη (μια κατάσταση που είναι κοινός παρανομαστής σε πλήθος διαταραχών). Επιπρόσθετα, το άτομο κουράζεται, με αποτέλεσμα το σώμα και ο εγκέφαλος να δαπανούν λιγότερη ενέργεια.
Η σχέση ύπνου με την εύρυθμη λειτουργία νευρικών και ορμονικών μηχανισμών που εξασφαλίζουν ομαλό μεταβολισμό, φαίνεται να είναι πιο ξεκάθαρη στα παιδιά και τους εφήβους. Γενικά, οι μελέτες με αντικείμενο τη σχέση ύπνου και παχυσαρκίας έχουν δεχτεί σημαντική κριτική, κυρίως λόγω μεθοδολογικών προβλημάτων. Είτε όμως η σχέση του ύπνου με το σωματικό βάρος είναι αληθινή είτε αντανακλά τον τρόπο ζωής και μόνο, ο ύπνος μοιάζει ένα υποσχόμενο εργαλείο για καλύτερη και πιο υγιή ζωή παιδιών, εφήβων και ενηλίκων. Συστάσεις για τον ύπνο πρέπει να συμπεριλαμβάνονται στις ολιστικές στρατηγικές παρέμβασης για βελτίωση του τρόπου ζωής και την πρόληψη της παχυσαρκίας.